De overgang: een derde poort?

“When I was a student at Cambridge I remember an anthropology professor holding up a picture of a bone with 28 incisions carved in it. ‘This is often considered to be man’s first attempt at a calendar’, she explained. She paused as we dutifully wrote this down. ‘My question to you is this: what man needs to mark 28 days? I would suggest that this is a woman’s first attempt at a calendar.’ It was a moment that changed my life. …How often had I overlooked women’s contributions?’ Sandi Toksvig

Vrouwengezondheid is een van de eerste specialisaties binnen de Chinese gezondheidsleer. De reden is dat vrouwen en kinderen de basis vormen van de maatschappij. Vrouwen baren kinderen, dus daar moet je goed voor zorgen. Vanuit die oorspronkelijke gedachte is veel kennis verzameld over de gezondheid van de vrouw. De gehele menstruatiecyclus is uitgebreid onderzocht en gedocumenteerd[1]. Wat betekend het wanneer er weinig bloed verlies is, het bloed helder rood is of heel dik, met klonters of zonder, de cyclus kort of lang is? Het bijhouden van je cyclus geeft je grip op wat er in je lichaam gebeurd. Om die reden is het logisch dat vrouwen de relatie legden tussen hun cyclus en tijd.

Vrouwen en mannen gaan gedurende hun leven door een aantal poorten, noem ze ‘Gates of Life’. In een oude medische tekst, de Huang Di Nei Jing, worden de verschillende fases van een vrouw beschreven in stappen van zeven jaar [2].

“Wanneer een vrouw ( meisje) zeven jaar oud is, is haar nier energie krachtig. De tanden worden vervangen en het haar groeit.. Op veertienjarige leeftijd is de vruchtbaarheid gevestigd…de menstruatie vloeit en kan daarom kinderen krijgen. Op eenentwintig jarige leeftijd is de nier energie volledig ontwikkeld. De verstandskiezen verschijnen en de fysieke groei is voltooid. Met achtentwintig zijn de pezen en botten stevig, het haar bereikt de grootste lengte en het lichaam is weelderig. Op haar vijfendertigste neemt de yange energie af, de teint droogt uit, het haar begint uit te vallen…Op tweeënveertigjarige leeftijd is de teint volledig uitgedroogd en begint het haar wit te worden. Op haar negenenveertigste is …de vruchtbaarheid uitgeput, het lichaam is ‘oud’ geworden en ze kan geen kinderen meer krijgen”.[3]

In dit ritme zijn er drie grote overgangen, drie transformaties waar een vrouw doorheen kan gaan. Hierbij wil ik wel de aantekening maken dat het woord ‘overgang’ de lading m.i. niet dekt. Ik spreek liever over een transformatie, een veranderingsproces, waarbij er op lichamelijk en psychische gebied in korte tijd relatief veel veranderingen plaatsvinden. Bij de eerste poort, de eerste menstruatie rond veertien jaar, wordt het meisje een vrouw. Bij een mogelijke tweede poort, de zwangerschap, wordt de vrouw een moeder. Bij de derde poort wordt de vrouw….ja, wat eigenlijk?

The Gate is an imaginary pass through which the ego must travel to transcend itself and forge a more-integrated identity[4]

Zoals zo mooi beschreven door Greenwood, is het een transformatieproces en kan de overgang gebruikt worden om er sterker uit te komen. Wanneer een vrouw door de laatste transformatie heen gaat wordt er o.a. minder oestrogeen en progesteron aangemaakt. Het lichaam hoeft zich niet meer voor te bereiden op een mogelijke zwangerschap. Om die reden neem de aanmaak van beide hormonen af. De zoektocht naar een goede balans kan beginnen!

Het mysterie van de overgang

Het hele concept van een overgang is uniek in vergelijking met overige zoogdieren. Waarom zijn vrouwen gemiddeld dertig jaar van hun leven onvruchtbaar? De meeste zoogdieren hebben een korte periode van onvruchtbaarheid als gevolg van ouderdom voordat ze overlijden. Twee walvissoorten, waaronder de orka, kennen ook een relatief lange periode waarbij de vrouwen onvruchtbaar zijn. Orka leven net als mensen in sociale gemeenschappen. In tegenstelling tot de mens zijn dat matrilineaire scholen[5]. Sommige wetenschappers zijn van mening dat de overgang een foutje van de evolutie is. De natuur en daarmee ook de evolutie volgt een logica wat voor de mens niet altijd navolgbaar is. Door te stellen dat het een foutje is van de evolutie getuigd eerder van arrogantie, dan van gedegen wetenschap. Een andere theorie is de ‘grandmother hypothesis’. Deze hypothese gaat ervanuit dat het een essentiële overlevingsstrategie is. De oudere vrouwen, met en zonder kinderen, leveren een waardevolle bijdrage aan de toekomstige generatie door hun kennis en ervaringen te delen.

Desondanks staat de overgang in deze maatschappij synoniem voor klachten waar weinig tot niets aan te doen is, waardoor veel vrouwen geen adequate hulp krijgen. Dat is jammer, want met de juiste hulp kun je sterker uit de overgang komen. In de praktijk komt het bijvoorbeeld voor dat het label ‘burnout’ onterecht aan de klachten gekoppeld wordt. Westers medisch kan een hormoonvervangende therapie gestart worden, wat in bijvoorbeeld extreme situaties snel verlichting kan bieden. De hormoonbalans wordt kunstmatig in stand gehouden. Een nadeel hiervan kan zijn dat de menopauze als een ziekte benaderd wordt en daarmee gemedicaliseerd. Het is een ‘probleem’, waar een oplossing voor is. Op de korte termijn kan het in sommige situaties een oplossing bieden, maar door de symptomen weg te nemen betekend niet dat het transformatie proces gestopt wordt. Lichamelijk en mentaal is er een transformatie proces bezig. Je rol binnen de maatschappij veranderd. Hoe ga jezelf om met deze verandering?

Niemand functioneert alleen. Wij functioneren bij de gratie van de ander. Onze ideeën, aannames, overtuigingen zijn ontstaan door invloeden van buitenaf. Door de opvoeding thuis, het onderwijs op school, het willekeurige gesprek met de overbuurvrouw. De maatschappelijk culturele en persoonlijke factoren hebben invloed op hoe we naar de menopauze kijken. Fascinerend daarbinnen is dat vrouwen in bijvoorbeeld Aziatische landen relatief soepel door de overgang heenkomen. Dat wil niet zeggen dat ze geen klachten hebben. Ze ervaren met name gewrichtsklachten en depressie, maar dat wordt niet als een probleem gezien.[6] Wat daar de verklaring is dat voor is, is nog niet duidelijk.

De huidige aanname is dat alle vrouwen vanaf de menopauze oestrogeen deficiënt zijn, maar hoe wordt dan het verschil in symptomen verklaard bij verschillende culturen? Op hormonaal gebied gebeurd er bij een Japanse vrouw in de overgang hetzelfde als bij een Nederlandse vrouw. Waarom hebben Japanse vrouwen minder last van opvliegers?[7]  Of is de huidige aanname dat alle vrouwen hun laatste dertig jaar chronisch oestrogeen tekorten hebben ook een ‘foutje’ van de evolutie?

Het wordt interessant wanneer de kennis over vrouwengeneeskunde gebaseerd op veelvuldig klinisch onderzoek en waarneming van de Traditionele Chinese geneeskunde naast de huidige reguliere kennis gelegd wordt. ‘De’ overgang bestaat immers niet. In de traditionele visie op het lichaam wordt eerst alle data verzameld. Wat zijn de symptomen waar iemand last van heeft, wanneer heeft iemand last van opvliegers, is dit met of zonder zweten, heeft iemand moeite met in of doorslapen, smeert ze elke ochtend haar benen in met olie omdat de huid droog is, last van een pijnlijke onderrug etc? Deze verzamelde data wordt onderverdeeld in clusters. Is er sprake van een droge huid, onderrug klachten, tinnitus, opvliegers en/of nachtzweten ? Dit is een verzameling van klachten die wijzen op een tekort van het voedende aspect van de nieren. Kort door de bocht kan dit biochemisch vertaald worden met een oestrogeen tekort. De behandeling is er dan op gericht om te koelen, door bepaalde acupunctuur punten te kiezen die bevochtigend werken. Ook de kruiden keuze is er dan op gericht om enerzijds te koelen en te bevochtigen. Aan de hand van de verzamelde data gaan we op zoek naar hoe we de persoon tegenover ons zo goed mogelijk kunnen begeleiden, zodat zij een behandeling op maat krijgt.

Gelukkig is er de laatste jaren steeds meer aandacht voor de menopauze, wat een positieve invloed zal hebben. Er is veel onderzoek gedaan naar de invloed van acupunctuur en kruiden op overgangsklachten. Acupunctuur heeft onder andere tot gevolg onrust gevoelens te verminderen, de frequentie en intensiteit van opvliegers nemen af en het slapen verbeterd. Om die reden is het opgenomen in de richtlijn over de menopauze voor de huisartsen en specialisten. Heb je zelf klachten of heb je vragen, neem dan contact met ons op, zodat we je verder op weg kunnen helpen.

 

[1] In een andere blog zal ik hier dieper op in gaan
[2] Het ritme dat de man volgt gaat in stappen van acht jaar.
[3] Hoe oud deze tekst is is lastig te achterhalen. Vermoedelijk is het twee eeuwen rond het jaar nul geschreven
[4] Greenwood, M. ( 2018) Medical Acupuncture, vol 30,nr 1
[5] Berry, K, Saunders, N.C. ( 2022), Menopause, a comprehensive guide for practitioners, Katherine Berry/Journal of Chinese Medicine
[6] Scheid, V ( 2007) Traditional Chinese medicine-what are we investigating? The case of menopause, Complementary Therapies in medicine, 15, p.54-68